Er is een verschil tussen een stresssignaal en een stressreactie. Vaak treden er eerst één of meerdere signalen op voor de stressreactie plaatsvindt. Dit gebeurt allemaal wanneer er spanning is, ontstaat of opbouwt.
Wat zijn stresssignalen?
De signalen waar je kunt op letten wanneer een paard spanning opbouwt zijn:
- Oogwit is zichtbaar
- Neusgaten worden wijder
- Oogleden staan op spanning (puntje maken van de wenkbrauw)
- Gespannen mond (korter)
- Onderkant van de onderlip wordt hard en puntig
- Snuiven: omdat ze proberen om meer zuurstof te krijgen.
- Briesen: omdat ze proberen om hun angst te uiten.
- Tandenknarsen:
- Zweten: omdat ze hun lichaamstemperatuur willen verlagen.
- Onrustig gedrag: zoals heen en weer lopen, bokken, steigeren.
- Veranderd eet- of drink gedrag
- Veranderd slaap gedrag
- Veranderd sociale interactie
- Veranderd reactie op aanrakingen
- Verhoogde stofwisseling: mesten vaker of het stopt juist en ze hebben ze een droge mond
- Trillen
- Hartslag versneld
- Een snellere ademhaling
- Bloeddruk stijgt
- De spierspanning van het lichaam neemt toe
- Knijpen met de staart of juist strak omhoog
- Tong uit de mond of over het bit gooien
- Verkrampingen en korter lopen
Wat zijn stressreacties?
Paarden hebben van nature vier verschillende reacties op stressvolle situaties. Dit zijn FLIGHT (vluchten), FIGHT (vechten), FREEZE (afsluiten) en FAWN (flauwvallen).
Dit is een biologisch mechanisme dat automatisch optreed bij bedreigende situaties om het paard te helpen ‘overleven’. Hij kiest vanuit een oer instinct als vluchtdier die uit de klauwen van een prooidier wil blijven van bijvoorbeeld een leeuw, maar ook een trailer, wormenkuur, vliegenspray of waterslang kan deze reacties veroorzaken.
Je paard is op dat moment niet meer in staat goed na te denken of om nieuw geleerde keuzes te maken.
Flight (vluchten)
Paarden zijn vluchtdieren. Het is logisch dat ze in een spannende situatie voor het gevaar weg rennen. Dat is immers hun instinct.
Voorbeelden:
– Op hol slaan onder het zadel
– Wegrennen of harder gaan rennen
– Niet stil naast je willen staan
– Opzij springen
Voorbeeld: Zodra je paard de trailer ziet wil hij al omdraaien en weg rennen. Of wanneer je voor de klep staat rent hij er met een noodvaart langs.
Fight (vechten)
De meeste paarden vluchten als eerst. Als dat niet mogelijk is of niet genoeg veiligheid bied zullen ze snel over gaat tot de Fight modus. Het paard zal zich tegen de stress willen verzetten.
Dit uit zich onder andere door:
– Bokken
– Bijten
– Trappen
– Steigeren
Voorbeeld: Wanneer een paard, met angst voor de trailer, zich los probeert te trekken om weg te rennen maar dit niet lukt zal hij bijvoorbeeld kunnen gaan steigeren. Dit doet hij om weg te blijven van datgene wat voor hem heel eng is en vergelijkbaar gevaarlijk als met een leeuw.
Freeze (bevriezen, aflsuiten)
Paarden kunnen op 3 manieren in de freeze modus raken.
1. Wanneer je gedrag van je paard in de fight modus bestraft ‘want hij moet gewoon luisteren en weten dat hij niet mag steigeren of bijten’. Hierdoor zal hij het vechten uiteindelijk opgeven en in zichzelf keren. Hij weet het niet meer.
2. Bij een flegmatiek paard waarbij het emmertje langzaam vol druppelt met spanning. Vaak wordt gedacht dat hij heel ‘chill’ is en het hem allemaal niks doet. Terwijl er van binnen juist heel veel gebeurd! Hij komt in de freeze wanneer het emmertje over loopt. Dit is soms moeilijk merkbaar.
3. Het kan zijn dat een paard zo enorm schrikt dat hij verstijft.
Te herkennen aan:
– Niet meer voor of achteruit of opzij willen gaan
– Vermoeide, lege blik
– De ogen lijken te staren, het paard knippert niet tot weinig
– Het paard lijkt mentaal niet meer aanwezig
– Hangende onderlip
Voorbeeld: Paarden die als een blok aan de grond voor de trailer genageld staan. Bij druk op het halster krijg je geen reactie, een zweep helpt niet meer, koekjes neemt hij niet meer aan. Hij lijkt er niet meer te zijn…
Fawn (flauwvallen)
Wanneer het paard geprobeerd heeft te vluchten, te vechten en zichzelf heeft afgesloten. Maar het is hem nog steeds niet heeft gelukt om uit de stressvolle situatie te komen, zal hij zich laten vallen.
Als het ware zegt hij, vreet mij dan maar op…
Het lichaam en zenuwstel zal zichzelf gaan beschermen waardoor het paard flauw valt.
Het is belangrijk om te weten dat deze reacties niet alleen afhangen van de specifieke situatie, maar ook van het paard zelf, zijn ervaringen en karakter. Dit is ook allemaal trainbaar met de juiste methode.
Wat gebeurd er bij langdurige stress?
Langdurige stress kan ernstige gevolgen hebben voor de gezondheid en welzijn van paarden. Hieronder enkele voorbeelden:
Fysieke problemen:
- Vermindering van het immuunsysteem, waardoor het paard gevoeliger is voor infecties en ziekten.
- Gewicht verliezen
- Grotere kans op maagzweren
- Hoefbevangenheid
- Harde stramme spieren
- Het opbouwen van stal gebreken zoals luchtzuigen, weven en kribbebijten
- Vaak kleine plasjes of waterige ontlasting
- Onregelmatige hengstigheid bij merries
Cognitieve problemen:
- Geheugenverlies
- Verminderde (leer)prestaties
Gedragsproblemen:
- Veranderingen in gedrag
- Onrustigheid
- Angst
- Agressief gedrag vertonen, snel geïrriteerd zijn zoals oren plat in de nek leggen bij aanraking, contact of naar soortgenoten
- Ze kunnen ook problemen ontwikkelen met hun rijgedrag of training, waardoor ze moeilijk te rijden zijn.
- Kopschuw
Je paard kan door alledaagse dingen al stress ervaren, dit kan bewust zijn om hem er aan te laten wennen maar dit kan ook onbewust gebeuren. Hij kan bijvoorbeeld stress ervaren door een paraplu, een jury hokje, een plas water of een blaffende hond. Het is dan niet alleen de vraag waarvan hij stress krijgt, maar ook hoe gaan je hiermee om en wat doe je hier aan?
Tijdens mijn trainingen geef ik altijd aandacht aan de theorie achter de praktijk en leer ik jou zelf de signalen te herkennen.
Wil jij meer leren over stress signalen of de reactie van jouw paard in een bepaalde situatie? Of wil je dit juist voorkomen? Schroom dan niet om contact met mij op te nemen en bekijk ook mijn aanbod pagina eens wat ik voor jou kan betekenen.
